Ол ең алдымен әр елдің әлеуметтік себептер бойынша өз уақыт белдеулерін енгізуге немесе жоюға құқығы бар екенін атап өтті.
Мысал ретінде біздің көршіміз – Қытайды келтірді. Оның аумағы үлкен, бірақ онда бір ғана уақыт белдеуі бар. Және онда ешқандай проблема жоқ.
«Соңғы зерттеулерге сәйкес, қазіргі адамдар хронотиптер бойынша үш үлкен топқа бөлінеді – олар «құстар», «түнгі жәндіктер» және «көгершіндер» (режимі бұзылғандар – олар түнде де, күндіз де ұйықтай алады – ред. ескертп.). Табиғаттың объективті заңдарына сәйкес тек «құстар» ғана өмір сүруге құқылы. Себебі басты фактор – күн, оның шығуы мен бату уақыты. Бірақ адамдар тек биологиялық тіршілік иелері емес, сонымен қатар әлеуметтік тіршілік иелері. Кейбіреулері түнде жұмыс істейді. Нәтижесінде осы топтар пайда болды. Олар наразылық білдіреді. Бірақ бұл қажетсіз. Бұл топтар субъективті.
Бұл тұрғыдан алғанда, бір уақыт белдеуін ұстау жақсы. Әрине, барлығын қанағаттандыру мүмкін емес. Ел ішінде әлі де бір сағаттық айырмашылықтар болады. Сонымен бірге, бір сағат – бұл жаһандық өзгерістерге әкелетін үлкен фактор емес», — деп түсіндірді сарапшы.
Ғалым ел басшылығы бір уақыт белдеуі ыңғайсыз болғандар үшін жұмыс уақыты туралы дұрыс қорытындыларға келгенін атап өтті.
«Еңбек министрі Светлана Жақупова мен денсаулық сақтау министрі Ақмарал Алназарова дұрыс қорытындыларға келді. Яғни, жұмыс уақыты мәселелерін жергілікті жерде, жұмысшылар мен жұмыс берушілер арасында келісімшарт жасау кезінде шешу. Яғни, жұмыс уақытын ыңғайлы бағытта жылжыту. Мысалы, Данияда қазір тіпті үште қараңғы болады. Және ештеңе. Онда дүкендер дәл 6-да жабылады. Ал бізде 24/7 жұмыс істейді. Мұны бәрін ретке келтіру керек», — деп қосты ол.
Султан Тулеуханов табиғат заңдарын сақтау және биологиялық сағаттарға назар аудару қажет екенін айтты, денсаулық проблемаларын болдырмау үшін.
«Менің пікірім: биологиялық сағаттар, яғни күн сағаттары, басым болуы керек, себебі табиғат заңдары мүлдем объективті және біздің тілектерімізге, қалауларымызға және наразылықтарымызға байланысты емес. Ал субъективті мәселелер жұмысшылар мен жұмыс берушілер арасындағы келісімдермен оңай шешіледі. Ең бастысы – біз табиғи сағаттарға сәйкес өмір сүруіміз керек, сонда денсаулық мәселелері болмайды. Ал биологиялық сағаттардың бұзылуынан пайда болатын әртүрлі аурулар өте көп, мен оларды тізбектемеймін», — деп атап өтті ғалым.
Ал кейбір қауесеттер туралы сағат тіліне екі сағат қосу туралы сарапшы посткеңестік кеңістікте 20-шы ғасырдың 30-шы жылдарында уақыттың бір сағатқа алға жылжытылғанын айтты.
«1930 жылы шыққан уақыт туралы декретпен қысқы және жазғы уақыт бір сағатқа алға жылжытылды. Яғни, жасанды, әлеуметтік, субъективті. Мен бәрін бастапқы жағдайына қайтаруды ұсынамын. Бұған дейін барлық адамдар күн сағаттарына сәйкес өмір сүрді. Біз табиғатқа, Күнге назар аударуымыз керек. Біз біртұтас жүйе жасап, күн сағаттарына негізделуіміз керек.
Сондықтан 2030 жылы біз күн сағаттарымен дисхронда болғанымызға жүз жыл болады. Бұл нормаланбаған уақыт. Қазір біз бәрін қайтаруымыз керек», — деп мәлімдеді ғалым.
Султан Тулеуханов қазақстандықтардың жаңа уақытқа тез үйренетіндігіне сенімді.
«Бір уақыт өткеннен кейін біз бәріміз бейімделеміз, ештеңе қорқынышты емес. Себебі бұл объективті сағаттар. Сондықтан біз әрдайым табиғатқа назар аударуымыз керек. Ал жұмыс уақыты мен басқа мәселелер туралы, олар бәрі шешілетін нәрселер», — деп сендіреді ол.
Бұрын сауда және интеграция министрі Арман Шақалиев Қазақстанның бесінші уақыт белдеуіне (UTC+5) көшуінің артықшылықтары туралы айтып берді. Ол жаңа уақыт белдеуі Астана, Алматы, Шымкент және басқа да ірі қалаларды қамтитынын атап өтті, онда ел тұрғындарының 76%-дан астамы, яғни шамамен 15,2 миллион адам тұрады.
Шақалиев Қазақстанның көп бөлігі бұл уақыт белдеуінде бұрыннан болғанын айтты. 1930-1931 жылдары елде «декреттік» уақыт ретінде енгізілген UTC+6 уақыты қолданылған, оған бір сағат қосылған. Сондықтан UTC+5-ке көшу жаңашылдық емес, елдің географиялық орналасуына сәйкес келетін табиғи уақытқа оралу болып табылады.
Министр сондай-ақ Халықаралық табиғи уақытты қолдаушылар одағы (IANT) Қазақстанның орталық және шығыс аймақтарын UTC+5-ке көшу шешімін қолдағанын хабарлады. Бұл шешім ғылыми негізделген, экономикалық тұрғыдан тиімді және елдегі жұмысты тиімді ұйымдастыруға ықпал етеді.