Бір жыл бұрын, 2024 жылы, Қазақстанда Metzer Kazakhstan зауыты ашылды, онда кең аудиторияға түсініксіз, бірақ ауыл шаруашылығы мамандарына жақсы белгілі өнім - тамшылатып суару жүйелеріне арналған құбырлар өндіріледі. Зауыттың екі негізін қалаушысы бар: халықаралық ойыншы, Израиль түбірлері бар Metzerplas компаниясы және қазақстандық Мұрат Ақшалов.
Неліктен бұл маңызды, және тек фермерлер үшін емес
2023 жылдың тамызында Жамбыл облысының алты ауданында билік төтенше жағдай режимін жариялады. Себебі - құрғақшылық. Сол «аномальды ыстық» жазда төрт жүзге жуық фермердің егінінің бір бөлігі жойылды, олардың шығындарын өтеу үшін мемлекеттік төтенше резервтен қаражат бөлу қажет болды - қажетті сома 3,76 миллиард теңгеге бағаланды.
Бұл суару суының жетіспеушілігінен туындайтын қиындықтардың жалғыз мысалы емес: Қазақстан үшін бұл мәселе өте өткір. Елдің оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында проблемалар географиямен байланысты. Жамбыл облысы Қырғызстаннан келетін өзендерге тәуелді, ал олар Тәжікстаннан бастау алады. Түркістан облысы Өзбекстаннан ылғал алады, бірақ ол жерде де бұл ресурс қажет (мысалы, Ферғана алқабындағы егістіктер суаруды талап етеді, су осы мақсаттарға Әмудариядан алынады). Алматы облысы - таулы мұздықтардың «билігінде»: қыста қар аз болса - жазда су да аз, суаруға жетпей қалуы мүмкін.
Егіннің жойылуы - фермерлер мен мемлекет үшін тек қаржылық шығындар емес, сонымен қатар елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді.
Мәселені қалай шешуге болады
Ақшалов тамшылатып суаруды «суару суына тәуелділікті төмендетудің негізгі шешімдерінің бірі» деп атайды. Metzer Kazakhstan мынадай деректерді келтіреді: технология су үнемдеуге 20-50% мүмкіндік береді, борозда арқылы суарумен салыстырғанда тыңайтқыштарды 30-40% аз қажет етеді (тамшылатып құбырлар арқылы суарумен қатар, тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғау құралдарын да енгізуге болады). Сонымен қатар, өсімдіктерді өңдеуге кететін уақыт пен еңбек шығындары да азаяды.
Нарық жаңаға дайын
Ақшаловтың айтуынша, тамшылатып суару технологиясымен Қазақстанда советтік кезеңде эксперимент жүргізілген, алайда ол кезде кеңінен қолданылмаған. Нарық тек 2010 жылдары «қызып» келе бастады. «2014-2015 жылдары біз бұл технологияны белсенді түрде енгізе бастадық», - дейді сұхбаттасушы. Қазіргі уақытта, оның айтуынша, Қазақстан нарығында Түркия, Қытай және Ираннан көп тамшылатып құбырлар бар, бірақ негізінен Ресейден. Жергілікті бірнеше өндіруші де бар. Нарық, он жыл бұрынғысына қарағанда, өзгерді, және ауыл шаруашылығы мамандары да өзгерді. Сұхбаттасушының пікірінше, фермерлер қазір су үнемдеу технологияларын қолдануға он жыл бұрынғыдан гөрі көбірек қызығушылық танытады. Бизнестің өкілі бұны «экономикамен» (жердің бағасы өсуде, шығындар артуда) және әкімшілік ықпалымен (мемлекет фермерлерді су үнемдеу технологияларын қолдануға ынталандырады) түсіндіреді.
Зауыт 5,5 миллионға
Он жыл бұрын Ақшалов Израильдің үлкен серіктесінің дайын өнімдерін Қазақстанда сату арқылы бастаған. Алайда, бір сәтте жеткізілім көлемінің артуына байланысты логистика мен кедендік рәсімдер тым қымбатқа түсе бастады (өнім Израильден Ресей, Грузия және Әзербайжан арқылы тасымалданған). Бас кеңсе аймақта өз өндірісін ашуды шешті және Ресей немесе Өзбекстанды емес, Қазақстанды таңдады, мұнда нарық үлкен. Бірақ міндетті шартпен : зауыт өнімдерін жақын нарықтарға экспорттауы тиіс.
Ақшалов банк арқылы $5,5 миллион қаржы тартты және Алматының индустриалды аймағында Metzer Kazakhstan зауытын салды. Қазіргі уақытта кәсіпорын жылдық айналымы $9-10 миллионды құрайтын өнімді ішкі нарыққа жеткізіп, біртіндеп шетел нарықтарын - Қырғызстан, Өзбекстан және Ресейді игеруде.
Forbes Kazakhstan журналдың журналистері өндірісте болып, тамшылатып құбыр қалай жасалатынын, «су тамшылары бизнесінің» өзін-өзі ақтағанын және Қазақстандық өндірушінің Ресей нарығында бәсекелестікке қалай төтеп беретінін білді. Мұрат Ақшаловтың бизнес-тарихын Forbes Kazakhstan журналының наурыздағы номерінен оқыңыз.