Қазақстанның мемлекеттік активтеріне бағытталған капиталды инвестициялар ел экономикасында маңызды рөл атқарады. Олар инфрақұрылымды дамытуға, тұрғын үй қорын жақсартуға, жабдықтарды модернизациялауға және басқа да маңызды жобаларды жүзеге асыруға бағытталған. Бұл материалда 2023 жылға арналған Ұлттық есептің негізінде республикалық және коммуналдық меншік квазимемлекеттік секторындағы капиталды салымдар мен инвестицияларға терең талдау ұсынылған, Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2024 жылғы 31 қазандағы № 909 қаулысымен бекітілген. Деректер 2021-2023 жылдар аралығын қамтиды және қаржыландыру динамикасы мен басымдықтары туралы толық түсінік береді, деп жазады Economy.kz порталының сарапшысы Ален Серик.
«2021-2023 жылдар аралығында республикалық меншікке бағытталған капиталды салымдардың жалпы көлемі 8 157,1 млрд теңге, ал коммуналдық меншікке 13 241,5 млрд теңге болды. Бұл қаржыландырудың елеулі ауқымын және ұлттық, сондай-ақ өңірлік деңгейлерде объектілерді модернизациялауға басым назар аударуды растайды. Алайда, жылдар бойынша салымдардың динамикасы елеулі тербелістерді көрсетеді, бұл экономикалық жағдайларға және мемлекеттік приоритеттердің өзгеруіне бейімделуді білдіреді», - деп атап өтті Ален Серик.
Республикалық меншікке қатысты капиталды салымдар тұрақсыз, бірақ жалпы өсім тенденциясын көрсетеді.
2021 жылы салымдар 2 533,7 млрд теңгені құрады, бұл мемлекеттік маңызды объектілерді дамытуға назар аударуды растайды. 2022 жылы бұл көрсеткіш 2 258,7 млрд теңгеге төмендеді, мүмкін, приоритеттердің қайта бағалануы мен шығыстарды оңтайландыру себебінен. 2023 жылы салымдар қайтадан 3 364,7 млрд теңгеге ұлғайды, бұл талданған кезеңдегі рекорд болып табылады. 2023 жылғы капиталды салымдардың өсуі мемлекеттің маңызды жобаларды жеделдетуге және басталған модернизация бағдарламаларын аяқтауға деген ұмтылысын көрсетеді.
Коммуналдық меншікке бағытталған капиталды салымдар одан да үлкен тұрақсыздықпен сипатталады.
2021 жылы инвестициялар көлемі 7 507,1 млрд теңгені құрады, бұл республикалық меншікке салыстырғанда едәуір жоғары. Бұл жергілікті объектілерді жақсарту мен модернизациялауға жоғары қажеттілікті білдіреді. 2022 жылы капиталды салымдар күрт төмендеп, 3 382,5 млрд теңгеге дейін жетті. Оған себеп ретінде өңірлік бюджеттердің қысқаруы немесе қаражатты басқа міндеттерге қайта бағыттау болуы мүмкін. 2023 жылы салымдар қайтадан 2 351,9 млрд теңгеге төмендеді, бұл приоритеттердің қайта бағалануы немесе бірқатар ірі жобалардың аяқталуы туралы айтуы мүмкін.
Капиталды салымдардың құрылымын қарастырғанда, негізгі шығындар түсетін бірнеше активтер санаттарын бөліп көрсетуге болады. Олардың арасында - ғимараттар, құрылыстар, машиналар және жабдықтар.
Бұл активтер инфрақұрылымның негізін құрайды және оларды қолдау мен жақсарту үшін тұрақты инвестицияларды талап етеді. Мысалы, 2023 жылы құрылыстарға 4 трлн теңгеден астам қаржы бөлінді, бұл мемлекеттің осы бағытқа деген маңыздылығын растайды. Капиталды салымдар көлік пен машиналарға да едәуір орын алады, бірақ жылжымайтын мүлік пен инфрақұрылыммен салыстырғанда төмен динамиканы көрсетеді.
Ең ірі салымдар тұрғын емес ғимараттарға тиесілі. 2023 жылы олардың баланс құны коммуналдық меншік бойынша 2 651,5 млрд теңге, ал республикалық меншік бойынша 382,6 млрд теңгені құрады. Бұл мемлекеттік ғимараттарды, офисдерді және мемлекеттік қызметте пайдаланылатын басқа да объектілерді модернизациялауға қажеттілікті білдіреді. Тұрғын үйлер де тұрақты инвестицияларды талап етеді. 2023 жылы республикалық меншік бойынша олардың баланс құны 125,8 млрд теңге, ал коммуналдық меншік бойынша 667,4 млрд теңгені құрады. Бұл тұрғын үй қорына капиталды салымдардың әлеуметтік маңыздылығын көрсетеді.
Жер учаскелері де мемлекеттік құрылымдарға бекітілген маңызды активтер қатарына жатады. 2023 жылы республикалық меншік бойынша жер учаскелерінің баланс құны 329,3 млрд теңге, ал коммуналдық меншік бойынша 503,8 млрд теңгені құрады. Жер активтері мемлекеттік жобаларды, инфрақұрылымды және жаңа объектілерді салуды кеңейту үшін маңызды. Жерге инвестициялар сондай-ақ ұзақ мерзімді даму мен активтердің тұрақтылығын қамтамасыз ету жоспарларын білдіреді.
Мемлекеттегі техникалық база, машиналар, жабдықтар және көлік құралдарын қамтитын, мемлекеттік функцияларды қолдауда маңызды рөл атқарады. 2023 жылы республикалық меншік бойынша машиналар мен жабдықтардың баланс құны 419,0 млрд теңге, ал коммуналдық меншік бойынша 2 793,3 млрд теңгені құрады. Коммуналдық сектордағы инвестициялардың артуы жергілікті инфрақұрылымды модернизациялау және мемлекеттік ұйымдардың жергілікті деңгейде көрсететін қызметтерін қолдау қажеттілігімен байланысты болуы мүмкін. Көлік активтері де тұрақты жаңартуды қажет етеді. 2023 жылы республикалық меншік бойынша олардың құны 172,6 млрд теңге, ал коммуналдық меншік бойынша 173,4 млрд теңгені құрады.
Бағдарламалық қамтамасыз ету мен патенттер сияқты материалдық емес активтер мемлекеттік секторда барған сайын маңызды болуда.
2023 жылы республикалық меншік бойынша олардың құны 25,7 млрд теңге, ал коммуналдық меншік бойынша 28,1 миллиард теңгені құрады. Бұл салымдар мемлекеттік басқаруда технологиялар мен интеллектуалдық өнімдердің өсіп келе жатқан рөлін көрсетеді. Әртүрлі жабдықтар мен инвентарды қамтитын басқа негізгі құралдар да айтарлықтай шығындарды талап етеді. 2023 жылы олардың баланс құны республикалық меншік бойынша 106,3 млрд теңге, ал коммуналдық меншік бойынша 493,5 млрд теңгені құрады.
Биологиялық активтер жалпы көлемнің аз үлесін алса да, олардың маңызы да артуда.
2023 жылы республикалық меншік бойынша олардың құны 0,5 млрд теңгені, ал коммуналдық меншік бойынша 5,1 млрд теңгені құрады. Биологиялық активтер орман массивтерін, ауыл шаруашылығы ресурстарын және басқаруды және қорғауды қажет ететін басқа да табиғи объектілерді қамтиды. Бұл салымдар табиғи ресурстарды болашақ ұрпақ үшін сақтау қажеттілігін және экологиялық жауапты дамуды қолдауды растайды.
«Республикалық және коммуналдық меншік инфрақұрылымды, ғимараттарды, жабдықтарды және табиғи ресурстарды қолдау мен модернизациялау үшін тұрақты қаржыландыруды талап етеді. Жылдар бойынша салымдардың динамикасы қаражатты бөлуде икемді тәсілді қажет етеді, экономикалық жағдайлар мен қажеттіліктердің өзгерістеріне бейімделуді көрсетеді. Жерге, машиналарға, биологиялық және материалдық емес активтерге инвестициялар мемлекетінің тұрақты даму мен халықтың өмір сүру сапасын арттыру