Позиция на дебатах
Маулен Ашимбаев, Қазақстан сенатының спикері
Қаңтарда үкімет салық реформасына динамика мен драматизм беріп, ҚҚС бойынша тіркеу шегін 78 миллион теңгеден 15 миллион теңгеге дейін радикалды түрде төмендетті. Бұл ұсыныс кең көлемде талқылау тудырды. Президент Тоқаев осы талқылауда одан да ойлы пікірлер айтуға шақырып, ҚҚС-ның төмендетілген шегінің әсерін және сараланған тәсілдердің қолданылуын қайта қарауға үндеді. Үкімет бұл позицияны түзетіп, Мәжілісте жатқан салық кодексіне өзгертулер енгізді.
Салық реформасының мақсатын қарастырайық. Бастапқыда жаңа Салық кодексі келесі міндеттерді шешуге бағытталған:
- салық заңнамасын кәсіпкерлер үшін түсінікті түрде қарапайым ету
- ұлттық табысты әділ бөлу
- перспективалы экономикалық секторларды дамыту.
Бүгінгі таңда назар салық базасын және ел бюджетіне түсетін түсімдерді арттыруға аударылған. Қазіргі уақытта осы аспектілер көп талқылануда. Сондықтан салық реформасының қажеттілігін түсіндіруден бастаймыз.
Серик Жумангарин – премьер-министрдің орынбасары және салық реформасының негізгі әзірлеушілерінің бірі
Экономика – шектеулі ресурстарды тиімді бөлу. Бөлу бюджеттегі мақсатты қор арқылы жүзеге асырылады. 2025-2027 жылдарға арналған бюджет жобасын жасағанда мемлекеттік қаржылардың тұрақсыз екенін көрдік. Бұл реформаның негізгі себебі.
2025 жылға арналған бюджет бағдарламаларын әкімшілері 32 триллион теңге сұраған, біз 26 триллион теңгеге қанағаттандық. Біз әлеуметтік шығындар – «сектосыз» деп аталатын шығындарға тірелдік. Бүгінгі таңда шығындардың 98,9%-ы секвестирленбейді. Қайда кесуге болады? Шын мәнінде, секвестирлеу үшін шамамен 350 миллиард теңге бар.
Ал 26 триллион теңгеден, дәлірек айтсақ, 25,7 триллион теңгеден, үкіметте тек 15,7 триллион теңге бар. Қалғаны – мұнайдан тыс дефицит. Салық жинау және жалпы алғанда, олардың теңгерімімен байланысты бәрі жақсы емес.
Раимбек Баталов, Raimbek Group-тің негізгі иесі және НПП «Атамекен» басқарма төрағасының міндетін атқарушы
Біз жаңа Салық кодексін МСБ және ірі бизнес үшін өсу стимулы ретінде қараймыз. Президент нақты айтты: қарапайым (Салық кодексі – Bizmedia.kz). Бұл бекер емес. Мен бизнес саласында 30 жыл болдым және ең жақсы кезең, бәлкім, Салық кодексі, негізінде, жоқ кезде болды. Бүгінгі таңда бизнес шаршады және бөлшектеніп, оптимизациялануда. Бұл әкімшіліктен туындайды: салық қызметі оптимизацияны тауып алды... Жалпы, құрғақ күйінде шықпайды...
Бизнес әлемінде салықтардың көтерілгенін қалайтын кәсіпкерлердің пайыздық үлесі жоқ. Мен салықтарды көтеруге қарсы. Бірақ бюджетке түсетін кірісті арттыру қажет, негізгі өндіріс құралдары, электр желілері тозған, ауыл шаруашылығы техникасы тозған, суару жүйелері жоқ. Салықтардың көтерілуінен түскен қосымша қаражат әлеуметтік қажеттіліктерге, барынша құрметпен, емес, инфрақұрылымға жұмсалса екен.
Яғни, бюджет-салық реформасының тағы бір басты мақсаты – бизнесті дамыту, жаңа Салық кодексінің ынталандырушы рөлі, – деп түйіндеді Ашимбаев.
Алмаз Чукин, кәсіпкер және макроэкономист
Салық реформасы маңызды, бірақ бізде әлі экономикалық концепция жоқ. Қандай экономика құрып жатырмыз? – Әртүрлі жоспарлар бар: мынаны құрамыз, мынаны жасаймыз, бірақ оларға қаржылық-экономикалық блок жоқ. Ненің есебінен құрылады?
Экономиканың тек төрт түрі бар. Біздің – екі арасында таңдау: таза нарықтық экономика, Гонконг стилінде немесе аралас, командалық және нарықтық элементтері бар, Қытай стилінде. Біз қайда, ортадамыз, мемлекеттік блокымыз үлкен.
Салық кодексі қарапайым бола алмайды. Ол кәдімгі азамат үшін декларациясымен және МСБ үшін қарапайым болуы тиіс, бірақ инвестициялық құндылықтармен айналысатын банк үшін емес.
2,4 миллиард теңге шегінде бухгалтер жалдаудың қандай қиындығы бар?
Ашимбаев
Яғни, біз экономикалық модельді әзірлеуіміз керек, ал содан кейін осы модельге салықтарды бейімдеуге. Салық реформасы – жаңа қоғамдық келісімнің бөлігі. Егер бизнес салықтарды көп төлесе, онда заңды түрде сұрайды: бұл салықтар қаншалықты рационалды және ашық жұмсалады.
ҚҚС республикалық бюджетке түсетін салық түсімдерінің жалпы көлемінің 42%-ын құрайды. Үкімет 20%-дық ҚҚС ұсынысы, кейін 16% болғанда қандай есептеулерді негізге алды?
Жумангарин
Мемлекеттік кірістер комитеті бүкіл бизнесті көріп отыр, ол мүлдем ашық, көлеңкелі экономикадан басқа, онда қолма-қол ақша төлейді және т.б. Біз 20%-дық ставка қойдық, өйткені бұл ставка еңбек салығын, дәлірек айтқанда, жалақы қорын (ЖҚ) азайтуға мүмкіндік берді. Бізде ЖҚ-ға 40%-дан астам салық бар. Яғни, салық жүйесінің аздап қайта теңгерілуіне есептелді. ҚҚС тауардың бағасына және соңғы тұтынушыға, сатып алушыға әсер етеді, бірақ экспорт бағасына әсер етпейді.
Баталов
Барлық секторлар жеңілдетілген ставканы қалайды. Барлығы. Барлық тауарлар, жұмыстар мен қызметтер жеткізушілерінің 70%-ы ҚҚС төлемейді. Бірақ ақша бойынша ҚҚС төлемейтіндер тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің құнынан бар болғаны 5%-ды құрайды. ҚҚС бойынша шекті төмендету салық әкімшілігіне қиын. Салық төлеушілер саны СНР бойынша 850 мыңға жетеді. Олардың бір бөлігіне ҚҚС төлеу қиын болады. Оларға ҚҚС есебін жүргізу жүктеледі, бухгалтерлер қажет.
• Бұл СНР-ға жататындар ма? — Онда шек, 2,4 миллиард теңге. Мұндай шек кезінде бухгалтер жалдаудың қандай қиындығы бар? — Жумангарин мұздай дауыспен айтады.
• Чукин келісіммен басын изейді. Ол қағаздарына қарап отыр. Баталов жалғастырады, бірақ Жумангарин де тыңдамайды.
Ашимбаев Баталовты бөліп жібереді.
• Жақсы. Яғни, сіздің ойыңызша, осындай ставка мен осындай шек кезінде үкімет 4-5 триллион жинай алмайды, бірақ шамамен 1 триллионға аз жинайды ма?
• Бұл – алғашқы есептеулер емес. Бұл үшінші блок. Алғашқы екі блокта үлкен қателіктер табылды, деп тітіркене айтады Жумангарин.
• Әкімшілікті қиындатады, деп жалғастырады Ашимбаев Баталовты қорытындылай отырып. ҚҚС-ны бірнеше есе көп компаниялар төлейді.
Жумангарин
Дүкендер, шаштараздар, базарлар бұл реформадан еш әсер алмайды. Көлік және логистика, өңдеу өнеркәсіб