Антибиотиктерге төзімділік немесе антибиотиктерге қарсы төзімділік (АБР) адамзаттың денсаулығына өте үлкен қауіп төндіреді. Көптеген инфекциялық ауруларды емдеу антибиотиктердің тиімділігінің төмендеуіне байланысты қиындап барады. АБР-ның салдары - ұзақ уақыт ауруханаға жату, өлім-жітімнің өсуі.
Антибиотиктерге қарсы төзімділік дегеніміз не
Антибиотиктерге қарсы төзімділік – инфекциялық ауруларды тудыратын бактериялардың антибиотиктердің әсеріне төзімді болуы. Нәтижесінде микроорганизмдер жойылмайды және олардың көбеюі тоқтамайды.
Антибиотиктерді жиі және дұрыс емес қолдану, емдеу курстарының толық орындалмауы немесе дәрігерлердің антибиотиктердің дозасы мен қабылдау мерзімдері туралы ұсынған ұсынымдарын сақтамау микроорганизмдердің дәрілерге төзімділігінің дамуына ықпал етеді.
Антибиотиктерге қарсы төзімділікке қатысты негізгі мәселелер туралы ҚР ДСМ Ұлттық қоғамдық денсаулық сақтау орталығының басқарма төрағасының орынбасары Манар Смагул мен медицина ғылымдарының докторы, қауымдастырылған профессор, MBA, жоғары санатты педиатр дәрігер Сауле Сарсенбаева әңгімелейді.
Антибиотиктерге қарсы төзімділіктің көздері
"Антибиотиктер тек бактериялық инфекцияларды емдеу үшін қолданылуы керек, алайда олардың 50 пайыздан астамы вирус инфекцияларына қатысты, онда олар тиімді емес. Қазақстанда антибиотиктердің рецептісіз қолданылуы кеңінен таралған, бұл олардың тиімділігін төмендетеді", - деп атап өтті Сауле Сарсенбаева.
Поликлиникаларда резервтік антибиотиктер тобының қолданылуы байқалады, олар тек ауыр инфекциялар кезінде тағайындалуы тиіс. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығында антибиотиктер малдардың жылдам өсуі үшін пайдаланылады, бұл да төзімді штаммдардың дамуына ықпал етеді. Антибиотиктермен гигиеналық құралдарды қолдану да АБР-ның өсуіне әкеледі.
Антибиотиктерге қарсы төзімділік қандай қауіп төндіреді
"ДДСҰ-ның мәліметтері бойынша, 2021 жылы әлемде АБР-мен тікелей байланысты 1,14 миллион өлім болды. 2050 жылға қарай АБР-дан болатын өлім саны 10 миллионға дейін көбеюі мүмкін. Антибиотиктерге төзімді инфекцияларды емдеу қиын, олар қымбат, кейде уытты баламаларды талап етеді. Бұл өлім санының артуына және елеулі экономикалық шығындарға әкелуі мүмкін", - деп атап өтті Манар Смагул.
Бүгінгі күні бар антибиотиктермен мұндай инфекцияларды емдеу мүмкін емес. Қазіргі уақытта 2000-нан астам антибиотик түрлері белгілі, 600-ге жуық түрі сипатталған, ал 180-і қолданылады, өйткені кейбір антибиотиктер уытты немесе тиімділігі төмен болып шықты. Соңғы 30 жылда жаңа антибиотик шығарылған жоқ.
Сонымен қатар, антибиотиктер организмге көпжақты теріс әсер етеді. Бүгінгі таңда антибиотиктерді қолдану мен адамның микробиомасының бұзылуы арасында, семіздік, диабет, депрессиялық бұзылулар, аутизм, атеросклероз, жүрек-қантамыр апаттары және басқалармен байланыс анықталды. Антибиотиктер митохондрияға зиян келтіретін заттар болып табылады, олар энергетикалық алмасуды, әсіресе мида бұзады.
Балалардың денсаулығына әсері
"Балалар жас ерекшеліктері мен белсенді өсуіне байланысты инфекцияларға әлдеқайда осал. Антибиотиктер жиі негізсіз тағайындалады, ал ОРВИ белгілері кезінде бактериалды асқынулар тек 3-8 пайыз науқаста пайда болады. Вирустық инфекциялар кезінде антибиотиктер бактериалды асқынуларды болдырмау үшін қолданылмайды. Дәрігерлер антибиотиктерді тағайындау үшін нақты көрсеткіштерді біледі, біздің елімізде респираторлық аурулары бар балаларға медициналық және мамандандырылған көмек көрсету стандарттары бар. Алайда, тәжірибеде вирустық инфекциямен ауыратын 8 баланың 10-ы антибиотик алады", - дейді Сауле Сарсенбаева.
Ата-аналардың балаларға әртүрлі ауруларды емдеу үшін антибиотиктерді өз бетінше тағайындауы, дәрінің дозасын өзгертуі және емдеу курсын үзуі де резистентті бактериялардың пайда болуына ықпал етеді. 5 жасқа дейінгі балалар резистентті пневмококк пайда болу қаупі бар, ол пневмонияның (өкпе қабынуы) себебі болып табылады.
Антибиотиктерге қарсы төзімділіктің балалардың денсаулығына әсері:
Антибиотиктерге қарсы төзімділік мәселесі туралы профессорлар мен сарапшылармен подкастта көбірек ақпарат алыңыз.
АБР жағдайын қалай өзгертуге болады
Біздің әрқайсымызға арналған негізгі ұсыныстарға өзін-өзі емдеуден бас тарту, антибиотиктерді қолдану дозасы мен курсын сақтау, вакцинация, гигиенаны сақтау және антибактериалды гигиеналық құралдарды пайдаланудан бас тарту кіреді.
Қазақстандағы мемлекеттік шаралар 2023-2027 жылдарға арналған АБР-ны тежеу жөніндегі жол картасын жүзеге асыруды халықаралық ұйымдардың қолдауымен қамтиды. Әр өңірдегі зертханаларда патогендердің антибиотиктерге төзімділігі тоқсан сайын анықталады.
"Антибиотиктерді дұрыс пайдалану мен олардың дұрыс емес қолдану салдары туралы халыққа білім беру науқандарын жүргізу. Медициналық мамандардың антимикробтық төзімділік мәселесі бойынша ақпараттандыру деңгейін арттыру. Рецептісіз антибиотиктерді сату бойынша ережелер мен бақылауды күшейту. Антибиотиктерді негізсіз қолдануға бақылауды тек денсаулық сақтау секторында ғана емес, ауыл шаруашылығында да күшейту қажет", - деп қорытындылады Манар Смагул.
Фото stock.adobe.com сайтынан